توزيع جغرافياي بيماري در ايران
در اين گزارش به بررسي بيشترين فراواني بيماري‌هاي خاص و غيرواگير در استان‌هاي مختلف پرداخته‌ايم. اينکه چرا دربعضي استان‌ها يک نوع بيماري مبتلايان بيشتري دارد؟
چه عواملي موجب شده است تالاسمي در سيستان و بلوچستان، ديابت در يزد يا سرطان دستگاه گوارش در استان‌هاي شمال غرب کشور افراد بيشتري را مبتلا کند؟
بررسي اين موضوع از جنبه‌هاي بسياري جالب توجه است به‌ويژه آنکه مي‌تواند کمک کند تا افراد جديد کمتري به آن‌ها مبتلا شوند.
عوامل تالاسمي در سيستان و بلوچستان سيستان وبلوچستان رتبه اول بيماران تالاسمي کشور را دارد، بيماري‌اي که به منابع خوني فراوان و دارو‌هاي خاصي نياز دارد و همين موضوع استان را هر از گاهي با مشکل مواجه مي‌کند. اين نياز به قدري است که به گفته علي اکبر کرمي، معاون سازمان انتقال خون استان 60درصد خون موجود در ذخاير خوني استان براي بيماران تالاسمي مصرف مي‌شود. اپيدميولوژيست و مدير پيشگيري و مبارزه بيماري‌هاي دانشگاه علوم پزشکي زاهدان با بيان اينکه زياد بودن ژن تالاسمي در ميان مردم استان دليلي تاريخي دارد مي‌گويد: سيستان‌وبلوچستان از قديم بومي بيماري مالاريا بوده است. از آنجا که افراد مبتلا به تالاسمي کمتر به مالاريا دچار مي‌شوند، مرگ تعداد زيادي از افراد سالم به دليل مالاريا و باقي ماندن مبتلايان به تالاسمي موجب شد ژن تالاسمي در ميان مردم اين منطقه باقي بماند. مجيد سرتيپي درباره اين موضوع که چرا در دهههاي گذشته اين بيماري در استان کنترل نشده است نيز مي‌گويد: در سيستان و بلوچستان ازدواج‌هاي فاميلي بسيار شايع است و از آنجا که تالاسمي يک بيماري ژنتيکي است و يک چهارم فرزندان پدر و مادر مبتلا به تالاسمي مينور به تالاسمي ماژور مبتلا مي‌شوند، بيماري در استان شيوع بالايي دارد. وي ادامه مي‌دهد: رايج‌بودن ازدواج‌هاي غير محضري در استان هم مشکل ديگري است که موجب شده زوجها بدون دريافت مشاورههاي پيش از ازدواج به عقد هم درآيند و آموزشهاي لازم را دريافت نميکنند. از سوي ديگر پراکندگي جمعيت در استان زياد است و با وجود فراواني خدمات ژنتيک در استان دسترسي مردم به اين خدمات مشکل شده است. اين اپيدميولوژيست درباره مشکلاتي که تعداد زياد مبتلايان به تالاسمي در استان ايجاد کرده است هم مي‌گويد: بالاترين حجم تزريق خون استان به اين بيماران تعلق دارد و از سوي ديگر نياز آنان به داروي دسفرال و کمياب شدن اين دارو گاه مشکلات زيادي ايجاد مي‌کند. جدا از فشاري که تعداد زياد بيماران به سيستم درمان وارد مي‌کند خود خانواده‌ها هم بار رواني و مالي زيادي را در روند درمان بيماران تحمل ميکنند که برايشان بسيار رنجآور است. سرطان معده؛ کشنده و فراگير آمار‌ها مي‌گويند سالانه حدود 10 هزار و 500 مورد سرطان «جديد» در کشور تشخيص داده مي‌شوند. اين يعني از هر 100 هزار ايراني، 158 نفر سرطان معده مي‌گيرند. در ايران، مردان بيشتر از زنان به اين سرطان دچار مي‌شوند. به‌صورت تقريبي از هر 10 هزار مورد سرطان، 7 هزار نفر مرد هستند و 3 هزار نفر زن. شمال غرب، پرخطرترين منطقه ابتلا به اين سرطان در ايران است. زنجان رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در ميان مردان و آذربايجان شرقي رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در ميان زنان را به‌خود اختصاص داده‌اند. افراد زير 40 سال در ايران معمولا کمتر به سرطان معده دچار مي‌شوند و شيوع آن در سنين بالاي 50 سال بيشتر است. مردان بيشتر بين 60 تا 64 و زنان اغلب در بين سنين 65 تا 69 سالگي سرطان معده مي‌گيرند. متخصصان تمايل به مصرف زياد نمک و استفاده از خوراکي و نوشيدني‌هاي داغ در ميان مردم اين منطقه از کشور را دليل اين موضوع ميدانند. ام. اس؛ بيماري زنان جوان ام. اس در گروه بيماري‌هاي سيستم عصبي گروه‌بندي مي‌شود، در اين بيماري بسياري از عصب‌هاي موجود در مغز و نخاع به‌تدريج غلاف ميلين خود را از دست مي‌دهند و دستگاه ايمني بدن فرد پادتن‌هايي را بر ضد‌بافت‌هاي خودش توليد مي‌کند. هرچند اصفهان بيشترين مبتلايان به‌ام. اس را در ميان استان‌هاي کشور دارد. گرچه در سال‌هاي اخير مسئولان علوم پزشکي اصفهان مراجعه بيماران مبتلا به ام. اس استان‌هاي همجوار مانند يزد و چهارمحال بختياري به بيمارستان‌هاي اين استان را دليل بالا بودن آمار اين بيماري در اصفهان ميدانند. با اين حال بعضي معتقدند آلودگي‌هاي محيطي ناشي از وجود صنايع متعدد در اين استان هم مي‌تواندموجب افزايش آمار ابتلا به‌ام. اس در استان اصفهان شده باشد. آسم؛ بيماري خوزستان ريزگرد‌ها بيش از يک دهه است که بلاي جان خوزستان و به‌ويژه شهر‌هاي جنوبي آن، چون اهواز، آبادان و خرمشهر شده‌اند. انتقال آب، خشکسالي و فعاليت‌هاي مرتبط با استخراج نفت مهم‌ترين عوامل بروز ريزگردهاست که تبعاتي، چون افزايش بيماري‌هاي تنفسي به‌ويژه آسم و آلرژي در ميان خوزستاني‌ها داشته است. بنابر اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و براساس پيمايش‌هاي انجام شده خوزستان در صدر ابتلا به آسم و آلرژي در کشور قرار دارد و پس از آن سيستان و بلوچستان در رتبه دوم است. آلودگي هواي خوزستان البته فقط نتيجه ريزگرد‌ها نيست و آلودگي‌هاي ناشي از فلر‌هاي نفتي، فعاليت صنايعي، چون فولاد و نيشکر هم مزيد بر علت شده‌اند به‌طوري که در اغلب شهر‌ها و روستا‌هاي حاشيه اين صنايع علاوه بر بيماري‌هاي تنفسي، بيماري‌هاي پوستي و عفوني هم قابل توجه است. فراگيري ديابت در يزد ديابت از بيماري‌هاي غيرواگيري است، افراد بسياري در کشور به آن مبتلا هستند و يزد بيشترين مبتلايان به اين بيماري را در ميان استان‌ها دارد؛ ميانگين شيوع ديابت در کشور 12 و در استان يزد 21درصد است. بر اساس اطلاعات ثبت شده حدود 90هزار نفر در يزد به ديابت مبتلا هستند که 60هزار نفر از آنان در مرکز تحقيقاتي، درماني ديابت استان پرونده دارند. 25درصد از جمعيت استان نيز در مرحله «پيش ديابتي» قرار دارند که در صورت کم توجهي، ريسک ابتلا آنان به اين بيماري بسيار بالاست. مدير مرکز تحقيقات ديابت يزد با بيان اينکه خانه‌نشيني و کم‌تحرکي در شرايط کرونا موجب افزايش احتمال ابتلا به بيماري ديابت مي‌شود، مي‌گويد: شهروندان بايد در اين دوران، فعاليت‌هاي ورزشي را فراموش نکنند. محمدرضا آقايي با تاکيد بر اينکه 65درصد مردم استان يزد کم‌تحرک و مستعد ابتلا به برخي بيماري‌ها مانند ديابت هستند، مي‌گود: بيماري‌هاي قلبي و عروقي، زخم و قطع پا، تاري ديد، خونريزي چشم و نارسايي کليه از عوارض بيماري ديابت است و اين عوارض مي‌تواند منجر به اختلالاتي در زندگي روزانه افراد شود. وي با بابيان اينکه هزينه درمان افراد ديابتي 3برابر بيماران سرطاني است، مي‌گويد: در هر دقيقه در دنيا 19نفر به بيماران دياليز و 12نفر به تعداد نابينا‌ها افزوده مي‌شود که بخش قابل توجهي از آن مربوط به مبتلايان به ديابت است. استان‌هاي درگير بيماري‌هاي مزمن و خاص هم هزينه بسياري را بابت درمان بيماران به دوش ميکشند و بخش مهمي از سرمايه اجتماعي خود يعني شهروندان را به دليل اين بيماري‌ها از دست مي‌دهند. شناخت اين بيماري‌ها و جلوگيري از ابتلاي تعداد بيشتري از شهروندان مي‌تواند از رنج مردم و فشار بر سيستم درمان کشور بکاهد.
عوامل تالاسمي در سيستان و بلوچستان سيستان وبلوچستان رتبه اول بيماران تالاسمي کشور را دارد، بيماري‌اي که به منابع خوني فراوان و دارو‌هاي خاصي نياز دارد و همين موضوع استان را هر از گاهي با مشکل مواجه مي‌کند. اين نياز به قدري است که به گفته علي اکبر کرمي، معاون سازمان انتقال خون استان 60درصد خون موجود در ذخاير خوني استان براي بيماران تالاسمي مصرف مي‌شود. اپيدميولوژيست و مدير پيشگيري و مبارزه بيماري‌هاي دانشگاه علوم پزشکي زاهدان با بيان اينکه زياد بودن ژن تالاسمي در ميان مردم استان دليلي تاريخي دارد مي‌گويد: سيستان‌وبلوچستان از قديم بومي بيماري مالاريا بوده است. از آنجا که افراد مبتلا به تالاسمي کمتر به مالاريا دچار مي‌شوند، مرگ تعداد زيادي از افراد سالم به دليل مالاريا و باقي ماندن مبتلايان به تالاسمي موجب شد ژن تالاسمي در ميان مردم اين منطقه باقي بماند. مجيد سرتيپي درباره اين موضوع که چرا در دهههاي گذشته اين بيماري در استان کنترل نشده است نيز مي‌گويد: در سيستان و بلوچستان ازدواج‌هاي فاميلي بسيار شايع است و از آنجا که تالاسمي يک بيماري ژنتيکي است و يک چهارم فرزندان پدر و مادر مبتلا به تالاسمي مينور به تالاسمي ماژور مبتلا مي‌شوند، بيماري در استان شيوع بالايي دارد. وي ادامه مي‌دهد: رايج‌بودن ازدواج‌هاي غير محضري در استان هم مشکل ديگري است که موجب شده زوجها بدون دريافت مشاورههاي پيش از ازدواج به عقد هم درآيند و آموزشهاي لازم را دريافت نميکنند. از سوي ديگر پراکندگي جمعيت در استان زياد است و با وجود فراواني خدمات ژنتيک در استان دسترسي مردم به اين خدمات مشکل شده است. اين اپيدميولوژيست درباره مشکلاتي که تعداد زياد مبتلايان به تالاسمي در استان ايجاد کرده است هم مي‌گويد: بالاترين حجم تزريق خون استان به اين بيماران تعلق دارد و از سوي ديگر نياز آنان به داروي دسفرال و کمياب شدن اين دارو گاه مشکلات زيادي ايجاد مي‌کند. جدا از فشاري که تعداد زياد بيماران به سيستم درمان وارد مي‌کند خود خانواده‌ها هم بار رواني و مالي زيادي را در روند درمان بيماران تحمل ميکنند که برايشان بسيار رنجآور است. سرطان معده؛ کشنده و فراگير آمار‌ها مي‌گويند سالانه حدود 10 هزار و 500 مورد سرطان «جديد» در کشور تشخيص داده مي‌شوند. اين يعني از هر 100 هزار ايراني، 158 نفر سرطان معده مي‌گيرند. در ايران، مردان بيشتر از زنان به اين سرطان دچار مي‌شوند. به‌صورت تقريبي از هر 10 هزار مورد سرطان، 7 هزار نفر مرد هستند و 3 هزار نفر زن. شمال غرب، پرخطرترين منطقه ابتلا به اين سرطان در ايران است. زنجان رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در ميان مردان و آذربايجان شرقي رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در ميان زنان را به‌خود اختصاص داده‌اند. افراد زير 40 سال در ايران معمولا کمتر به سرطان معده دچار مي‌شوند و شيوع آن در سنين بالاي 50 سال بيشتر است. مردان بيشتر بين 60 تا 64 و زنان اغلب در بين سنين 65 تا 69 سالگي سرطان معده مي‌گيرند. متخصصان تمايل به مصرف زياد نمک و استفاده از خوراکي و نوشيدني‌هاي داغ در ميان مردم اين منطقه از کشور را دليل اين موضوع ميدانند. ام. اس؛ بيماري زنان جوان ام. اس در گروه بيماري‌هاي سيستم عصبي گروه‌بندي مي‌شود، در اين بيماري بسياري از عصب‌هاي موجود در مغز و نخاع به‌تدريج غلاف ميلين خود را از دست مي‌دهند و دستگاه ايمني بدن فرد پادتن‌هايي را بر ضد‌بافت‌هاي خودش توليد مي‌کند. هرچند اصفهان بيشترين مبتلايان به‌ام. اس را در ميان استان‌هاي کشور دارد. گرچه در سال‌هاي اخير مسئولان علوم پزشکي اصفهان مراجعه بيماران مبتلا به ام. اس استان‌هاي همجوار مانند يزد و چهارمحال بختياري به بيمارستان‌هاي اين استان را دليل بالا بودن آمار اين بيماري در اصفهان ميدانند. با اين حال بعضي معتقدند آلودگي‌هاي محيطي ناشي از وجود صنايع متعدد در اين استان هم مي‌تواندموجب افزايش آمار ابتلا به‌ام. اس در استان اصفهان شده باشد. آسم؛ بيماري خوزستان ريزگرد‌ها بيش از يک دهه است که بلاي جان خوزستان و به‌ويژه شهر‌هاي جنوبي آن، چون اهواز، آبادان و خرمشهر شده‌اند. انتقال آب، خشکسالي و فعاليت‌هاي مرتبط با استخراج نفت مهم‌ترين عوامل بروز ريزگردهاست که تبعاتي، چون افزايش بيماري‌هاي تنفسي به‌ويژه آسم و آلرژي در ميان خوزستاني‌ها داشته است. بنابر اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و براساس پيمايش‌هاي انجام شده خوزستان در صدر ابتلا به آسم و آلرژي در کشور قرار دارد و پس از آن سيستان و بلوچستان در رتبه دوم است. آلودگي هواي خوزستان البته فقط نتيجه ريزگرد‌ها نيست و آلودگي‌هاي ناشي از فلر‌هاي نفتي، فعاليت صنايعي، چون فولاد و نيشکر هم مزيد بر علت شده‌اند به‌طوري که در اغلب شهر‌ها و روستا‌هاي حاشيه اين صنايع علاوه بر بيماري‌هاي تنفسي، بيماري‌هاي پوستي و عفوني هم قابل توجه است. فراگيري ديابت در يزد ديابت از بيماري‌هاي غيرواگيري است، افراد بسياري در کشور به آن مبتلا هستند و يزد بيشترين مبتلايان به اين بيماري را در ميان استان‌ها دارد؛ ميانگين شيوع ديابت در کشور 12 و در استان يزد 21درصد است. بر اساس اطلاعات ثبت شده حدود 90هزار نفر در يزد به ديابت مبتلا هستند که 60هزار نفر از آنان در مرکز تحقيقاتي، درماني ديابت استان پرونده دارند. 25درصد از جمعيت استان نيز در مرحله «پيش ديابتي» قرار دارند که در صورت کم توجهي، ريسک ابتلا آنان به اين بيماري بسيار بالاست. مدير مرکز تحقيقات ديابت يزد با بيان اينکه خانه‌نشيني و کم‌تحرکي در شرايط کرونا موجب افزايش احتمال ابتلا به بيماري ديابت مي‌شود، مي‌گويد: شهروندان بايد در اين دوران، فعاليت‌هاي ورزشي را فراموش نکنند. محمدرضا آقايي با تاکيد بر اينکه 65درصد مردم استان يزد کم‌تحرک و مستعد ابتلا به برخي بيماري‌ها مانند ديابت هستند، مي‌گود: بيماري‌هاي قلبي و عروقي، زخم و قطع پا، تاري ديد، خونريزي چشم و نارسايي کليه از عوارض بيماري ديابت است و اين عوارض مي‌تواند منجر به اختلالاتي در زندگي روزانه افراد شود. وي با بابيان اينکه هزينه درمان افراد ديابتي 3برابر بيماران سرطاني است، مي‌گويد: در هر دقيقه در دنيا 19نفر به بيماران دياليز و 12نفر به تعداد نابينا‌ها افزوده مي‌شود که بخش قابل توجهي از آن مربوط به مبتلايان به ديابت است. استان‌هاي درگير بيماري‌هاي مزمن و خاص هم هزينه بسياري را بابت درمان بيماران به دوش ميکشند و بخش مهمي از سرمايه اجتماعي خود يعني شهروندان را به دليل اين بيماري‌ها از دست مي‌دهند. شناخت اين بيماري‌ها و جلوگيري از ابتلاي تعداد بيشتري از شهروندان مي‌تواند از رنج مردم و فشار بر سيستم درمان کشور بکاهد.